در پهنه پرطراوت كوهپايه هاي توچال و دره سرسبز دربند ، بخش دل انگيزي از شمال شهر تهران شكل مي گيرد كه مجموعه سعدآباد با يك ميليون و صد هزار مترمربع وسعت در اين گستره غنوده است . سعدآباد كه از شمال با كوههاي البرز ، از مشرق با گلابدره ، از مغرب با ولنجك و از جنوب با تجريش همسايگي دارد ، در زمان قاجار ، محل استقرار و سكونت تابستاني شاهان اين سلسله بوده است . پس از كودتاي 1299 ، در وسعتي تازه و الحاق باغ هاي مختلف ، به اقامتگاه تابستاني رضاخان اختصاص يافته ، كاخ و كوشك هايي به مناسبت و ضرورت هاي گوناگون در جاي جاي اين پهنه برتافته از درختان كهن و سپيدار و سرو ، به فاصله اي از بازمانده بناهاي قاجار سر برآورده كه طي ساليان به چهارده كاخ كوچك و بزرگ ، هر كدام به سبك و شيوه اي در معماري رسيده است .
حاج آقا رضا رفيع در خاطرات خود مي نويسد : "من سعدآباد را از ابوالفتح سردار اعظم - پسر بانو عظمي خواهر ظلل السلطان به مبلغ چهارصد هزار تومان با مهر حاج آقا نورا… و كلباسي براي رضاخان سردار سپه خريداري كردم . سعدآباد كه من آن موقع خريداري كردم به اين بزرگي نبود و وسعت آن هشت هزار متر كنار رودخانه با عمارت حاليه ملكه مادر بود . البته بعد از خريداري سعدآباد از سردار اعظم ، تپه علي خان والي را از پدر سرتيپ والي به مبلغ هفت هزار تومان خريداري نمودم و اين تپه همان تپه اي است كه كاخ شهوند را رضا خان بر روي آن بنا كرد و مادر شاهپور عبدالرضا (عصمت دولتشاهي) در آن كاخ مي نشست .
از باغ هايي كه اراضي آنها داخل اراضي سعدآباد شد ، باغ آقامحمد جواد گنجه اي است كه جزء جعفرآباد بود ، از باغ امام جمعه هم مقدار زيادي داخل باغ سعدآباد شد و خانه هاي جنوبي سعدآباد كه مربوط به دوره قاجار بود از نصيرالدوله خريداري گرديد و در زمان پهلوي اول به عنوان سربازخانه سعدآباد مورد استفاده قرار مي گرفت . سپس باغ هاي ديگري در اطراف سعدآباد از جمله باغ هاي سالار جنگ ، سپهبد امان ا… ميرزا ، مستوفي الممالك ، شكرا… قوام الدوله ، همدم السلطنه خواهر مستوفي و محمود بدر (به فتح باء و كسر دال) خريداري و جزو سعدآباد گرديد . رضاشاه در آن زمان در ميان درختان چنار سعدآباد چادري مي زد و گاهي هم زير آن پذيرايي مي كرد .
در زمان پهلوي اول ، سراسر باغ سعدآباد از رودخانه دربند مشروب مي شد . رضاشاه آب رودخانه دربند را خريداري كرد و به آبياري اين باغ اختصاص داد ولي پهلوي دوم دوازده ساعت از آب رودخانه را به رعايا بخشيد . و چون آب اين رودخانه براي آبياري سعدآباد كافي نبود از دوازده رشته قنات هاي قديمي و جديدالاحداث استفاده گرديد ."
كاخ هاي سعدآباد :
هيجده كاخ كوچك و بزرگ از دوره هاي قاجاريه و پهلوي در سعدآباد وجود دارند كه چون در نظر است در شماره هاي آينده اين نشريه ، درباره هر يك از آنها به صورت مشروح ، مطالبي آورده شود در اين شماره فقط به ذكر نام آنها بسنده مي كنيم .
1- كاخ احمدشاهي (در اختيار بسيج خواهران)
2- كاخ شهوند (كاخ موزه سبز فعلي)
3- كاخ سفيد (كاخ موزه ملت)
4- كاخ اختصاصي (موزه تاريخ طبيعي سابق در حال حاضر در اختيـار نهاد رياست جمهوري)
5- كاخ اسود (سياه) موزه هنرهاي زيبا فعلي
6- كاخ شمس (موزه مردم شناسي)
7- كاخ اشرف (موزه ظروف سابق)
8- كاخ غلامرضا (ساختمان تبصره 36)
9- كاخ ملكه مادر (ساختمان جمهوري)
10- كاخ احمدرضا (در اختيار نهاد)
11- ساختمان عبدالرضا (امور اداري سعدآباد)
12- كاخ بهمن پهلوي پسر غلامرضا (مركز آموزش)
13- كاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامي)
14- كاخ فريده ديبا (در اختيار نهاد)
15و 16- كاخهاي قديم و جديد وليعهد رضا پهلوي (موزه بهزاد و دفينه)
17- كاخ فرحناز و عليرضا فرزندان محمدرضا شاه ( موزه خط و كتابت ميرعماد)
18- كاخ ليلا (موزه آبكار)
علاوه بر كاخ هاي مذكور و چندين ساختمان قديمي ديگر تاسيسات و امكانات ديگري همچون : سالن هاي مرغداري و گاوداري ، موزستان و گلخانه هاي گوناگون ، استخرهاي مختلف ، چشمه سارها ، زمين هاي تنيس و سالن بولينگ ، سينما و آمفي تئاتر روباز در اين مجموعه 110 هكتاري وجود دارند .